«بهاءالدین محمد بن حسین عاملی» که در حوزه علوم عقلی و نقلی دارای تألیفات بسیار است، در فنون و علوم غریبه نیز دست توانایی داشته است.

این دانشمند و عارف نامدار در عرصه سیاست از فقهای بزرگ عصر صفوی به شمار می‌رود و سالیان متمادی عهده‌دار مهم‌ترین منصب سیاسی مذهبی (شیخ‌الاسلام) در دولت شاه عباس اول، مقتدرترین دولت صفوی بوده است. در قلمرو هنر معماری در رونق بخشیدن به شهر اصفهان و پدید آوردن آثاری ماندگار سرآمد مهندسان عصر خود به شمار می‌رفت.

کتابخانه شیخ بهایی وقف حرم مطهر رضوی

شیخ بهایی علاوه بر وقف‌نامه‌هایی که خودش روی قرآن‌های خطی گنجینه قرآن حرم مطهر نوشته است، در سال ۹۹۶ هجری قمری ۳۶ نسخه خطی را وقف کتابخانه آستان قدس رضوی کرد.

شیخ بهایی در اواخر قرن دهم و حمله ازبک‌ها به ایران و به تاراج رفتن آثار گرانبهای کتابخانه آستان قدس رضوی توسط «عبدالمؤمن خان ازبک» به کمک شاه‌عباس صفوی به گردآوری کتاب‌های تاراج رفته و تشکیل مجدد کتابخانه اقدام کرد.

وی در پی این واقعه وصیت کرد کتابخانه شخصی‌اش به حرم امام رضا(ع) هدیه شود که این میراث گرانقدر و وقفی شامل ۴هزار نسخه خطی و چاپ سنگی است که بیشتر آن‌ها در زمان حیات شیخ بهایی نوشته شده و وقف‌نامه آن به دستخط، مهر و امضای شیخ است.

در حال حاضر ۹۴ عنوان کتاب خطی در موضوعات مختلف از جمله احادیث، تفاسیر، اصول فقه، ادعیه، حکمت، ریاضیات و شعر تألیف شیخ بهایی در گنجینه خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود که از آن جمله می‌توان به «اربعین حدیث، ترجمه قطب شاهی، تشریح الافلاک، خلاصه الحساب و دیوان شعر» اشاره کرد.

کتیبه‌ای منقش به نام ۷۰ اثر شیخ

رواق شیخ بهایی از جمله رواق‌های جنوب شرقی حرم مطهر و مدفن شیخ بهاء‌الدین عاملی معروف به شیخ بهایی است؛ مقبره او از شمال به صحن آزادی، از جنوب به رواق امام خمینی(ره)، از مشرق به رواق دارالعباده و از مغرب به رواق دارالزهد محدود است. راه اصلی ورود به رواق شیخ، راهرویی است در زاویه جنوب غربی صحن آزادی که با چند پله به صحن آزادی مرتبط می‌شود.

در ضلع غربی راهرو رواق شیخ بهایی، کتیبه‌ای به صورت یک تابلو بر کاشی معرق، عبارت‌های مکتوب بر سنگ قبر شیخ را در بردارد و نیز در سه طرف رواق شیخ، زیر سقف، بر دیوار آرامگاه کتیبه‌ای به طول ۳۰/۸ متر و عرض ۴۰ سانتیمتر به خط ثلث وجود دارد که ۷۰ اثر از آثار و تألیفات شیخ بهایی را معرفی می‌کند.

روز سوم اردیبهشت ماه به خاطر تلاش این عارف و اندیشمند اسلامی تحت عنوان روز بزرگداشت شیخ بهایی ارج نهاده شده و گنجینه‌ای بی‌نظیر از آثار خطی و چاپ سنگی این دانشمند و ریاضیدان شهیر دوره صفویه در گنجینه نسخ خطی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.

معرفی آثار شیخ بهایی در گنجینه ملک

شیخ بهایی در شمار مؤلفان پُر اثر در علوم مختلف به شمار می‌آید و آثار او تماماً موجز و بدون حشو و زواید است. حدود ۹۵ کتاب و رساله در سیاست، حدیث، ریاضی، اخلاق، نجوم، عرفان، فقه، مهندسی، هنر و فیزیک از وی به یادگار مانده است.

نسخه‌های خطی از آثار شیخ بهایی همچون «شرح صحیفه سجادیه»، «الکشکول»، «جامع عباسی»، «الحبل المتین»، «نان و حلوا»، «العروه الوثقی»، «مشرق‌الشمسین‌ و اکسیرالسعادتین»، «تشریح ‌الافلاک»، «زبده ‌الاصول» و «رباعیات» که در دوره‌های مختلف تاریخی کتابت شده، در گنجینه ملک قابل بررسی و پژوهش است.

یکی از نفیس‌ترین آثار خطی تألیفی شیخ بهایی کتابخانه و موزه ملی ملک، نسخه‌ای از «الأربعون حدیثا» به دستخط ملاصدرا، فیلسوف برجسته شیعه است. این نسخه خطی شامل مجموعه‌ای از ۴۰ حدیث نقل شده است که ملاصدرا کتابت آن را در روز شنبه ۲۸ صفر سال ۱۰۰۶ هجری قمری به پایان رسانده است.

همچنین از جمله عناوین کتاب‌های چاپ سنگی مرتبط با موضوع شیخ بهایی کتابخانه ملی ملک می‌توان به «جامع عباسی»، «فوائد الصمدیه»، «الاربعون حدیثا» و «مفتاح الفلاح» اشاره کرد.

حدود ۲۰ هزار نسخه و رساله خطی در کتابخانه و موزه ملی ملک، یکی از ۶ کتابخانه بزرگ کشور در حوزه نسخه‌های خطی وجود دارد که بیشتر آن‌ها توسط حاج‌حسین آقاملک، بنیان‌گذار و واقف این مجموعه فرهنگی گردآوری و وقف شده است. این آثار همواره مورد توجه بسیاری از نسخه‌شناسان، دانش‌پژوهان و علاقه‌مندان به آثار تاریخی قرار داشته است.

اهل علم و پژوهش با مراجعه به وب‌سایت مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک به نشانی www.malekmuseum.org می‌توانند با چگونگی دسترسی به خدمات غیرحضوری این مؤسسه و سفارش تصویر رقومی این آثار خطی و چاپ سنگی آشنا شوند.

کتابخانه و موزه ملی ملک در سال ۱۳۱۶ خورشیدی بر حرم مطهر رضوی وقف شده است و در حال حاضر در تهران، میدان امام خمینی، سردر باغ ملی، خیابان ملل متحد (میدان مشق) قرار دارد. خدمات این موقوفه فرهنگی با توجه به دوران مقابله با بیماری کرونا همچنان به ‌صورت غیرحضوری و مجازی به گردشگران و پژوهشگران ارائه می‌شود.